از در و دیوارهای شهر پیام ”گفتمان ” کربلا به گوش می رسدو مناسک آیینی عاشورا در حال فربه شدن است .عزاداری های گسترده ی کشوری حکایت از کنشگریحاملان دین بصورت کارناوالی در واقعه ی تراژیک کربلادارند و داستان حسین بن علی(ع)، معصومی که معترض و منتقد جامعه ای منحط بوده که این انحطاط ماحصل عملکرد حاکمان زر و زور و کاسبان دین زمانه اش ، با روایات گوناگون در حال بازتولید است ،که طبقتمامی وقایع تاریخی با خود دستاوردی در حوزه ی اخلاق و ت برای خواص و عوام بدنبالدارد.
سالیان متمادی استدر تقویم مذهبی ایران محرم و صفر در قالب منسک قدسی دینی مورد عنایت خاص ی و اجتماعیبوده است که البته در هر دوره ای به فراخور مقتضیات زمانه در قاعده ی توجه و شکوهمندیآیینی قرار گرفته است، بطوریکه در سیر تاریخی بزرگداشت این واقعه بنگریم ، نیک در مییابیم که اولین سال گشت حادثه عاشورا در زمان حکومت خاندان آل بویه بوده و ” معز الدولهدیلمی”که از پایه گذاران این سلسله بوده دستور عزاداری آشکار در جامعه را صادر کردهاست.(۱)
و پس از آن با روی کار أمدن سلجوقیان رو به ضعف گرایید و باظهور صفویه قدرت عزاداری ها با رسمی شدن مذهب تشیع هویدا گشت، بعبارتی نقطه عطف ”آیینشدن” سوگواری امام حسین(ع) در این دوره بوده است که حکایت از عزاداری به شیوه ی حمایتیدارد.(۲)با مرور زمان در دوره ی زندیه و قاجاریه نیز بدلیل وجود علمای بزرگ شیعه عزاداریها همچنان پر رونق بوده اما، دوران قاجار سر آغاز سبکی نوین در مراسم عزاداری محرمبود .سبکی در قالب تئاترامروزی و شبیه خوانی (۳) ،بعبارتی هنر با مذهب در آمیخت و جلوهی خاص پیدا کرد. و پس از آن در دوره ی رضاشاه رکود دسته جات عزاداری منجر به رویکردعزاداری ”خانگی” گردید .متعاقبا در دوره ی پهلوی دوم،بدلیل عقب نشینی شاه در خصوص اجرایاین آیین مذهبی رونقی حاصل گردید که با انقلاب اسلامی این رسم مذهبی دیرینه با محوریتدین ایدیولوژیکی پر رنگ تر گردیه که گاه نواندیشان دینی منتقد مناسکی شدن دین شده واشارت به حاشیه کشیده شدن محتوای این واقعه و جلوه گری افراطی صورت دینی دارند.
در جامعه ی ایرانی دین، همواره یکی از عناصر سازنده ی فرهنگایرانیان بوده و تجلیات آن مانند دینداری در عرصه ی اجتماع زنده و پویاست و آحاد مردمبا عاملیت ،درگیر جریان های مذهبی و فرهنگی می باشند.
ولی آن چیزی که به نظر می رسد امری نو و بدیع است سبک دیندارینوگرایانه امروزی است که محمل چالش و مناقشات رویکردی و نگرشی گردیده است،بعبارتی سبکزندگی نسل جدید باعث ایجاد ماهیتی نو و متفاوت از دینداری شده و بازتاب متفاوتی را در. بین اهل دین وجامعهبه وجود اورده است.
حسن محدثی(۱۳۹۱)،معتقد است که در سطح فرد،تحولات دینداری در ساحت اندیشندگی،اعمال،تجربه ها و احساسات در حالوقوع است. در این سطح امر دینی،سیال، متنوع و بی شکل است.(۴). گویا دین ورزی انان بهسبب جریانات مدرنیستی و ظهور فردگرایی و خود اتکایی دینی بی تکلف تر شده و این نسلبه دنبال دینداری عرفی تر ،مدنی تر ، اخلاقی تر و عقلانیت دینی است.
بطوریکه گاه در پیام محتوایی برخی منابر عاشورایی ،دینداریاخلاق محور در متن توجه بیشتری بوده تا التزام به مناسک گرایی و نسل جوان امروزی بااهتمام به اصل تنوع و لذت گرایی پای به حیطه ی مذهب گذارده و با خواست و میل شخصی خویشفرهنگ عاشورایی را مصرف می کند
آنان با عدم سرسپردگی به کهن نهادهای سنتی ومرجع، و تمایل مضاعف به کاروناوالی و نمایشی شدن این آیینمذهبی ، بدنبال لذت گرایی با جوهره ی معنویاند. گویا دینداری گزینش گری رو به تزاید است و افراد با نگرش متکثرانه به نقش دیندر زندگی خود روی آورده اند.گاهی دیده می شود افراد منتقد و آگاه در قالب ”معنا زدایی”از آیین حسینی بدنبال برداشت های ستیزه گرایانهبوده و از این نکته غافل اند که در دوران پسا مدرن ،حاملان دین بدنبال قرائت شخصی ازدین بوده و مطابق با اصل فردیت دینداری می کنند.به قاعده، با گسترش دینداری تکثرگرایانهپاپ خوانی ذکر مصایب عاشورایی ،تتوی واژه های مذهبی بر بدن،خوش نویسی شعار های دینیبر بدنه ی خود روها و حضور عزاداران جوان با ارایش بدنی مد روز و گاه دست در دست دوستان جنس ناموافق خوددر هیآت های دینی و حتی شرکت در آیین پیاده روی اربعین به امری بدیهی تبدیلمی گردد
انسان مدرن حتی در نگاه به دین حق انتخاب خود را محفوظ دانستهو بزعم ساروگلو (۲۰۰۶)، که به دینداری مبتنیبر ”بریکولاژ” باورمند است که می گوید ، این نوع دینداری به تعبیری ” ترکیبی” است وفرد متاثر از ارزش های مدرن مانند فردیت ، دست به ترکیب منابع مختلف دینی و سنت هایدینی می زند.این نوع دینداری به مثابه ی تلاشیبرای کنار هم قرار دادن نگرش های این جهانی ، اسطوره ها، نمادها و عملکردهای مذهبیقلمداد می شود که به فرد دیندار اجازه ی خلق گستره ی انعطاف پذیر و متنوع از نگرش هایاخلاقی را می دهد(۵). به عنوان نمونه جوانان میل دارند با پوشش شیک و موهای آراستهبه اخرین مدل ها و رنگ ها ، با سبک خاص خود از عزاداران حسینی باشند و حتی طبق محاسباتمعنوی خویش اخلاقی زیستن بر احکام گرایی دینی ارجحیت عقلانی دارد.
جورج زیمل یکی از نظریه پردازان کلاسیک دین را نوعی صورت بندیجهان معرفی می کند . به این معنا که دینداری صورت و شکلی است که احساس دینی به خودمی گیرد(۶).
زیمل از اندیشمندانی است که علاقه ی زیادی به کار در حوزهی جامعه شناسی دین در دنیای مدرن داشت و از نظر وی، بحران دینی مدرنیته، زوال احساسدینی نیست بلکه،این بحران از اینجا سرچشمه گرفته است که احساس دینی بیش از هر زمانوجود دارد ، اما دیگر در هیچ کدام از اشکال موجود در قالب های تاریخی دین تبلور نمییابد و سیالیت و پویایی دین مصداق می یابد.(۷). طبق این دیدگاه به نظر می رسد که دینداریجوانان عصر ما نیز صورت و فرم جدیدی از دین داری را خلق کرده و تجربه ی دینی منطبقبر اصالت فردی می گردد. به هر حال پذیرش دینداران جدید که محصولات مدرنیته اند ، ازاامات زیست اجتماعی این دوران است که نوعیپاسخ به هویت های دینی موروثی است که از هرگونه سنت گرایی جزمی فاصله گرفته و بجایالتفات به رستگاری به سعادتمندی توأم با خوشبختی این جهانی همراه باکاهش ریاضت هایمذهبی است، بطوریکه گاه کسانی که در این نوع دینداری تجربه زیسته دارندخود را پارسامنشتر و اخلاقی تر از سنت گرایان دینی می دانند .
فرجام سخن، عزاداری مذهبی بعوان مناسک دینی فرم سیال و عرفیداشته و در قالب یک رفتار نمادین و قراردادی است و عاقلانه است که از نهادی سازی وقشری گرایی دینی جلوگیری شود و نگاه آمرانهی دین از سوی متولیان دینی نیز حذف گردیده که در غیر این صورت بحران دین گریزی جامعهرا بسمت ناپایداری سوق می هد.
منابع:
۱-باقی،عمادالدین(۱۳۷۸)،جامعهشناسی عاشورا
۲-همانمنبع
۳ - ویلس،چار جیمز(۱۳۶۳)، تاریخاجتماعی ایران در عهد قاجاریه،ترجمه سید عبدالله -
۴-محدثی،حسن(۱۳۹۱)،رشدمیدان های مستقل،مجله مهر. نامه،شماره پنجاه و هفتم
۵- بهنقل از مقاله دینداری خود مرجع (۱۳۹۳)از ارش حسن پور و ثریا معمار
۶-زیمل،جورج(۱۳۸۸)،جامعهشناسی دین ،ترجمه شهناز مسمی پرست
۷-شجاعیزند ،علیرضا(۱۳۸۸)،جامعه شناسی دین،نشر نی
ی ,دینی ,دین ,های ,، ,دینداری ,است که ,در قالب ,بوده و ,که در ,در حال ,۱۳۸۸ ،جامعه شناسی
درباره این سایت